Inflatie en een wankele arbeidsmarkt

De discussies op de markten werden beheerst door het thema ‘inflatie‘. Ook al zijn inflatie en de angst ervoor belangrijke aspecten in het debat over de richting die de langetermijnrentes uitgaan, toch verdienen ook andere factoren meer aandacht.

We laten kort ons licht schijnen over de toestand van de arbeidsmarkt in de eurozone. De vorm die het herstel van de arbeidsmarkt aanneemt, zal op verschillende vlakken een invloed uitoefenen: de manier waarop de centrale banken reageren via hun beleidsrente, de financieringsvoorwaarden van de banken, en de duur en de intensiteit van de activa-aankopen. De huidige tekenen wijzen erop dat de werkgelegenheid nog een lastige weg heeft te gaan. Het onderstaande scenario tekent zich ook af in de VS en in het VK, maar op een manier die we als nog drastischer kunnen bestempelen.

De impact van de pandemie op de werkloosheid in de eurozone geeft een vals positief beeld. De werkloosheid steeg van 7,2% in februari 2020 tot 8,7% in juli 2020. Tegen het vierde kwartaal van 2020 was de werkloosheidsgraad alweer afgenomen tot 8,3%. Net na de grote financiële crisis van 2008-2009 steeg de werkloosheid in de eurozone tot 10%. Tegen 2011-2012 viel de eurozone ten prooi aan de Europese schuldencrisis, waardoor de werkloosheid piekte op 12%. Het herstel tussen 2013 en 2019 was spectaculair en drong de werkloosheid eind 2019 terug tot 7,2%. In die zeven vette jaren is de totale beroepsbevolking met ongeveer 9 miljoen personen gegroeid.

De coronacrisis heeft in het tweede kwartaal van 2020 meer dan de helft van die vooruitgang ongedaan gemaakt. In die periode kromp de beroepsbevolking namelijk met meer dan 5 miljoen personen. De stijging van de werkloosheid tot 8,7% tegen het einde van het tweede kwartaal van 2020 wordt verzacht door de regelingen voor baanbehoud in de vorm van werktijdverkorting of tijdelijke werkloosheid die de regeringen hebben ingevoerd. De beroepsbevolking heeft zich in het derde kwartaal van 2020 stevig hersteld, maar blijft ruim onder het niveau van 2019. In de loop van april 2020 viel 15% van de Duitse, 35% van de Franse, 30% van de Italiaanse en 21% van de Spaanse beroepsbevolking onder een regeling voor baanbehoud (doorgaans in de vorm van werktijdverkorting). Deze aantallen zijn in het derde kwartaal gedaald, maar zullen naar verwachting opnieuw boven die niveaus uitstijgen, aangezien de lockdownmaatregelen de afgelopen weken zijn aangescherpt. In de nasleep van de grote financiële crisis stegen deze cijfers nooit boven 3,2% uit. Dergelijke regelingen voor baanbehoud helpen om de werkloosheid op korte termijn stabiel te houden, maar moeten doordacht worden uitgewerkt en toegepast om ongewenste neveneffecten te beperken. Het klopt dat ze de liquiditeitsbehoeften van bedrijven doen dalen, waardoor die hun activiteiten kunnen heropstarten zodra de lockdown voorbij is. De arbeidsovereenkomsten blijven behouden. De keerzijde van de medaille is dat zulke regelingen leiden tot welvaartsverlies (door subsidies toe te kennen aan banen die sowieso niet bedreigd zijn) en verdringingseffecten (door subsidies toe te kennen aan niet-levensvatbare banen). Ze zouden de efficiëntie van de economie op de lange termijn kunnen verminderen als ze te lang worden toegepast, omdat ze de vereiste economische herstructurering in de weg staan.

Ook de indicatoren voor aanwervingen en vacatures blijven somber. Deze indicatoren voorspellen niet veel goeds voor jonge professionals die voor het eerst de arbeidsmarkt betreden. Aangezien de digitalisering het afgelopen jaar met enorme sprongen is vooruitgegaan, stellen we ons ook vragen bij de toekomst van uitzendkrachten en laagopgeleiden.

De ECB waarschuwt dat we de officiële arbeidsmarktstatistieken met omzichtigheid moeten interpreteren. Regelingen voor baanbehoud hielpen om een stijging van de werkloosheid of een sterkere daling van de werkgelegenheid in toom te houden zegt Peter de Coensel, CIO fixed income bij DPAM. De ECB verklaart: “Het blijft echter onduidelijk hoeveel van die werknemers succesvol zullen terugkeren naar hun normale werkuren en hoeveel van hen het risico lopen hun baan te verliezen … De scherpe terugval in de arbeidsmarktdeelname wijst erop dat de verslapping van de arbeidsmarkt aanzienlijk groter is dan de werkloosheidsgraad doet uitschijnen. De crisis zal de behoefte aan arbeidsherverdeling wellicht doen toenemen, en die behoefte zal naar verwachting groter zijn naarmate de pandemie langer aanhoudt.” Een hogere structurele werkloosheid zou onze ergste nachtmerrie kunnen worden, aangezien de wanverhouding tussen vraag en aanbod van kwalificaties en de spreiding van de werkloosheid over verschillende regio’s een toename van de gemiddelde duur van de werkloosheid in de hand werken. Zodra de vaccinatieprogramma’s met succes worden uitgevoerd en de eurozone in het derde kwartaal van 2021 weer stevig heropent, zou de werkloosheidsgraad weleens kunnen toenemen naarmate de nationale regeringen en de EU (via het SURE-programma) hun steun aan de arbeidsmarkt afbouwen. We moeten dus op onze hoede zijn voor een tweede werkloosheidsgolf in de eurozone eind 2021 en in de loop van 2022.

Conclusie

De arbeidsmarkten kregen het wereldwijd zwaar te verduren. De arbeidsindicatoren lopen achter op de economische indicatoren, maar verdienen in deze herstelfase meer aandacht. De pandemie heeft wellicht grotere en meer structurele arbeidsmarktproblemen aan het licht gebracht dan doorgaans wordt aangenomen.

De wanverhouding tussen vraag en aanbod van kwalificaties, het wegvallen van steunregelingen van de overheid en maatregelen voor kostenbeheersing van de bedrijven kunnen allemaal leiden tot ongewenste keuzes en een hogere ontevredenheid bij het ruime publiek.

Het stelsel van monetaire en fiscale samenwerking moet van het herstel van de arbeidsmarkt een van zijn topprioriteiten maken. Dat zal tijd kosten … veel tijd.