Verkiezingen Duitse Bundestag

De Duitse verkiezingen voor de Bundestag van 26 september 2021 zijn historisch vanuit verschillende oogpunten. Ze betekenen allereerst het politieke einde van de huidige Bondskanselier Angela Merkel, reeds aan het roer sinds 2005. De bovenstaande foto’s zijn trouwens ook veelzeggend, in die zin dat gedurende decennia Die Mutti de enige stabiele aanwezigheid vormde op geopolitiek niveau. Naast het verdwijnen van Die Mutti, zijn de Duitse verkiezingen van 26 september aanstaande ook revolutionair op een andere niveau, met een niet te onderschatten impact op middellange termijn.

Hoe zijn de kaarten momenteel geschud?

Het is in Duitsland geen ongewone zaak dat deelstaatregeringen geen afspiegeling zijn van de federale regering. Er is sinds ettelijke decennia echter één constante factor: de conservatieve centrumpartij CDU/CSU maakt steeds deel uit van de federale regering. 2021 zou volgens de laatste peilingen wel eens voor een kentering kunnen zorgen.

Voor de eerste maal in 15 jaar is het niet de centrumpartij CDU/CSU die de peilingen leidt en als favoriet de verkiezingen tegemoet gaat. De oorzaak ligt deels in het verdwijnen van ‘Die Mutti’ van het Duitse politieke toneel, maar er is meer. Het afgelopen decennium deemsterde het politieke middenveld in heel Europa weg door de opkomst van populistische partijen aan zowel linker- als rechterzijde. Tot op heden was Duitsland hier een witte raaf, maar zoals de peilingen aangeven zijn de gloriedagen van de conservatieve CDU/CSU voorbij. Dat geldt tevens voor de huidige favoriet, namelijk de centrumlinkse SPD, die traditiegetrouw ook eerder gemiddeld 30% scoort in de peilingen.

Een tweede verklaring is te vinden in de beleidspunten die voor de Duitse kiezers van belang zijn. Zoals bovenstaande grafiek (rechts) aantoont, is dat naast gezondheid (logischerwijze de aanpak van COVID-19) de klimaatsverandering en zijn impact. Peilingen tonen aan dat dat een belangrijk aandachtspunt is voor de Duitse kiezer, gemiddeld voor 40%. Dat verklaart ook waarom de CDU/CSU recent een duik heeft genomen in de peilingen: de partij zou voor dit specifieke thema de rekening gepresenteerd krijgen, zeer recent onder de aandacht gebracht door de overstromingen. Kort samengevat: wat recent in het geheugen ligt van de kiezer, weegt vaak het zwaarste door in het stemhok.

Een verkeerslichtcoalitie: impact op de beurzen

Op basis van de recente peilingen en de uitspraken van partijvoorzitters, lijkt het dus de intentie om een formatie te maken rond rood/groen/geel, waarbij geel de rechtsliberale FDP is (blauw dus). Die progressieve formatie zou een primeur zijn voor de vorming van een Duitse federale regering. Hoewel dit kleurrijke lappendeken van paars/groen in het Westen geen unicum is de afgelopen jaren (zie België en de regering Verhofstadt I), heeft het naast de politieke agenda toch potentiële gevolgen, meer bepaald voor het sociaal-economische beleid en het daaraan verbonden prijskaartje. Naar Belgische analogie: wanneer verschillende chefs de leiding delen in de keuken, kost het koken doorgaans aanzienlijk wat geld. De overlevingskans van zo’n politieke formatie is dus afhankelijk van de mate waarin de partijen het elkaar gunnen dure verkiezingsbeloftes waar te maken. Uiteraard heeft dat ook een significante impact op de verhoging van de publieke uitgaven en belastingen, zowel voor particulieren als bedrijven.

Indien dat het draaiboek wordt, zal de Duitse beurs waarschijnlijk even een adempauze nemen de komende weken en de kat uit de boom kijken, in afwachting van de officiële aankondiging van de menukaart en de prijzen van de verschillende gerechten die men serveert. Naast de Duitse beurs heeft dat mogelijk een impact op de Europese beurs, onder meer op leidinggevende indices zoals de Stoxx 600 Europe (18 Europese landen). Het Verenigd Koninkrijk is daar nog steeds de belangrijkste regionale component (21%), op de voet gevolgd door Duitsland, Zwitserland en Frankrijk, die elk voor ongeveer 16% wegen in deze index. Wat de Eurozone Stoxx 50 betreft, is de impact des te groter, met Frankrijk op 36% en Duitsland op 33%. Het is dus duidelijk: een potentieel ‘dure’ Duitse paars/groene coalitievorming kan een significante impact hebben op Duits en Europees beursniveau.  

De Europese Unie zonder Merkel

Het is niet gemakkelijk om in de geschiedenisboeken een politiek figuur te vinden van het kaliber Merkel. Josip Broz – beter bekend als Tito – is in Europa misschien degene die het dichtste bij haar aanleunt. Tito was namelijk een echt compromisfiguur aangezien hij als Kroaat tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet ging (Kroatië was het Duitse bezettingsleger zeer genegen), en een perfecte kandidaat was om het verdeelde Joegoslavië te leiden na de oorlog. Tito kon zelfs rekenen op een zachte aanpak van Moskou tijdens het communistische tijdperk.

Net zoals Tito was Merkel de vereenzelviging van het adagium “Politics is the delicate art of making compromises”, zowel in Duitsland als de Europese Unie en de G7. Merkel groeide op in de Oost-Duitse DDR en was dus een ideaal figuur om politieke carrière te maken in het eengemaakte Duitsland na 1989. Ze was tevens de vereenzelviging van het adagium “The opposite of compromise is character”. Beide adagia kwamen wanneer nodig duidelijk naar voren tijdens de verschillende crisisperiodes de afgelopen twee decennia. Denk maar aan de Griekse schulden- en eurocrisis of Syrië en de vluchtelingenstroom. Ze was bovendien in staat om de balans te bewaren in Europa als speelbal tussen de VS en Rusland (bv. South/NordStream gastoevoer Rusland/Europa). Het is ten slotte niet overdreven om te stellen dat de stabiele Merkel van historisch belang is geweest om het gedachtegoed van de Europese Unie te blijven ondersteunen en te verhinderen dat de EU op meerdere momenten uit elkaar zou spatten.

De vraag die zich nu stelt: welke sterke leider zal rijzen uit de nakende Duitse verkiezingen en gaat die gaten opvullen? Of anders gezegd: wie zal, wanneer er donkere wolken verschijnen, rechtstaan, het woord nemen en inspireren tot grootsere dingen wanneer het Europa en de wereld aanbelangt?

Conclusie

Het antwoord op voorgaande vraag is verre van evident. Ik ben van mening dat die figuren schaars zijn op het Europese politieke niveau. Naast Merkel moeten we volgens mij al ver teruggaan in de tijd (Jacques Delors?). En om eerlijk te zijn: de huidige generatie leidinggevende politici binnen Europa is niet van hetzelfde kaliber, noch ter inspiratie van een beter Europees politiek project, noch om een vuist te vormen tegen de grote internationale machtsblokken wanneer het om Europese belangen draait. Mario Draghi, de huidige Italiaanse eerste minister, heeft een mooi trackrecord op financieel beleidsvlak en verdient ook zijn plaats in de geschiedenisboeken (eurocrisis 2011/2012). Maar zijn dagen zijn politiek ook geteld. En het leiden van een (centrale) bank is nog steeds verschillend van een pan-europees politiek project coördineren. Kortom, Die Mutti zal gemist worden, en dat niet alleen in Duitsland!

Met dank aan Bank Nagelmackers, Christofer Govaerts