De vier stadia van het populisme: van euforie naar crisis

Eerst een euforische verliefdheid, dan een voorzichtige hechting, vervolgens een staat van tevredenheid maar uiteindelijk meestal een crisis. Die verschillende stadia van een liefdesrelatie kunnen in 2019 een mooie metafoor worden voor de verhouding tussen de populistische politici en hun kiezers.

Dit is de visie van politiek econoom Stephanie Kelly bij Aberdeen Standard Investments.

De ‘relatie’ van de populistische politici met hun kiezers zal ook in 2019 een belangrijke politieke factor voor de markten zijn.

De euforische fase zagen we van 2016 tot 2018 toen kiezers in groten getale op populistische kandidaten stemden. Dit was deels een reactie op de economische pijn na de wereldwijde financiële crisis. Het weerspiegelde ook de wrok tegen elites en de effecten van globalisering op de levensstandaard in de ontwikkelde wereld. Dit zijn complexe problemen, maar populistische politici stelden verleidelijk eenvoudige oplossingen voor. En een groot deel van het electoraat viel daarvoor.

Voorbeelden van dit euforisch stadium van populisme vind je in de VS (Trump) en het VK (Brexit). En bij de overwinningen voor Victor Orban in Hongarije, Rodrigo Duterte op de Filippijnen, de Recht en Orde partij in Polen en Jair Bolsonaro in Brazilië. In Italië konden de Liga en de Vijfsterrenbeweging dit jaar een coalitieregering vormen.

Sindsdien heeft de relatie tussen publiek en populisten het nog altijd zoete stadium van vroege hechting bereikt. Want tot nu toe heeft het electoraat gekregen waar het voor had gestemd. In de VS kwam Trump zijn beloften over belastingverlagingen en handelsprotectionisme na. In het VK is het Brexit-proces aan de gang. De Italiaanse regering begon aan zowel een expansief begrotingsbeleid als een programma van belastingverlagingen.

Maar in 2019 volgt waarschijnlijk de crisisfase als de realiteit van dat beleid terugbijt. Verkozen populisten zullen te maken krijgen met de harde dagelijkse praktijk van besturen, mogelijk ook met een zwakker economisch klimaat. In de VS leeft Trump met een Democratisch Huis van Afgevaardigden onder de dreiging van onderzoeken naar missstanden. Trump zal de aandacht moeten afleiden met uitgesproken maatregelen, bijvoorbeeld een nog agressiever handelsbeleid. Maar dat kan zijn trouwste aanhangers raken waar het pijn doet: in hun portemonnee.

Intussen riskeert het VK een crisis als gevolg van de Brexit, of die nu met of zonder een akkoord tot stand komt. Dat zal de onuitvoerbaarheid aantonen van de plannen van sommige Brexit-populisten die zowel uit de EU willen stappen, als onbeperkt handel met de EU willen drijven.

Kortom, populistische politici zullen in 2019 op de proef worden gesteld. Dit kan ook hun kiezers voor het blok plaatsen. Sommige populisten vinden misschien dat een achteruitkachelende economie of een onrustig politiek klimaat in hun voordeel is: het biedt iets om tegen te zijn.

Daarbij zijn de reacties van gematigde politici belangrijk. Gematigde krachten in landen als Duitsland, Nederland en Zweden zijn in de richting van het populisme opgeschoven om het de wind uit de zeilen te nemen. Nog liever zouden ze zien dat populisten onder het gewicht van hun eigen beleid bezwijken.

Het onderliggende probleem voor alle beleidsmakers blijft dat er geen eenvoudige oplossingen zijn voor de complexe problemen in de moderne, geglobaliseerde economie. In 2019 wordt die harde realiteit waarschijnlijk nog actueler. De vraag is of kiezers de populistische partijen blijven steunen. In afwachting blijven de markten waarschijnlijk worstelen met de vraag hoe zij het populisme kunnen inprijzen, in welk stadium het zich ook bevindt.